1. Yatağan-baba türbesi:
Yatağan-baba’nın mahallî deyimle “turba”sı, Yatağan’ın güneyinde, tepenin ovaya kavuştuğu yerdedir, doğusunda kendisine izafe edilen ve korunan bir çamlık bulunuyor. Bu çamlıktan ağaç kesmek uğursuz telakki edildiğinden varlığını bugüne kadar korumuştur.
Türbe çevresinde bugün mezarlar çoğalmakla beraber, vaktiyle boş bir alan vardı; burada keza birçok düzgün taşlar, sütun parçaları, düzgün duvar ve döşeme kalıntıları ile türbenin hemen kuzeyinde 2-3 m. Yükseklik ve 6-7 m. çapında bir tepecik de dikkati çeker.
Türbe’nin üzeri tahta ile örtülü idi. Bir iç kubbenin varlığı seziliyor, çevresi dolduğundan 50-60 cm. aşağıda kalmıştır. Kuzey kısmında namaz kılınabilen ayrı bir birim mevcuttur.
Tam dörtgen planlı iç kısımda, Uç mezar bulunmaktadır. Kendisinin üzerindeki taş, XIV. yüzyıl Aydınoğulları mezar taşlarına benzer; yanında hanımı ve kızı yatmaktadır. Mezarının baş taşında herhangi bir isim yoktur; sadece ayak taşında 642 tarihi bulunuyor.
Türbe çevresi: Türbe çevresindeki kalıntılar, düz hatlı duvar izleri, düzgün taş ve sütün parçaları, burada daha eski bir veya birçok yapı olabileceğinin işaretleridir. Keza hemen gerideki tepecik de önemli bir unsurdur. Nitekim yöredeki eski mezarlar, türbenin hemen güneyinde ve ondan bir duvarla ayrılan kısımda bulunuyordu.
Tahminime göre, bu yöredeki yapı üç kısımdan ibaretti:
(1) Türbe: varlığını halen de korumaktadır.
(2) Mescid-câmi: türbenin hemen gerisinde bulunmuş olmalıdır.
(3) Doğuda, avlu ve çevresinde başka yapılar, özellikle türbenin hemen doğusundaki kısımda, ahşap çatılı yapılar bulunmuş olmalıdır.
Yatağan-baba tekkesi hakkında günümüzde bir fikir edinmek bir hayli güçtür. O bakımdan, daha ziyade tarihi kaynaklardan varlığı ve mahiyeti anlaşılmaktadır.
Günümüzde Yatağanbaba Türbesi
2. Çığırgan-dede:
Yüreğil yolu üzerinde bir mezar, belki bir makam idi. Burada bir kabir ile delikli bir taş vardı. çok ağlayan, çığıran çocuklar bu delik tastan geçirilirse, çığırmaları kesileceğine inanılırdı. Bazen mezarın üzerine de yatırılırdı. 1940 yıllarında, mezar kaldırılmış, yeri de kaybolmuştur. Bu sırada gerçekten bir kabir mevcutmuş.
3. Çatlağan-dede:
Yatağan’ın doğusunda, eski Kuyucak yolu üzerindedir. Burası da bir makam olup, işareti olan büyük çıtlık ağacı yanmıştır.
Kaynak: Tuncer Baykara, Yatağan Her Şeyi İle Tarihi Yaşatma Denemesi, Institute for the Study of Languagcs and Cultures of Asia and Africa Tokyo University of Foreign Studies, 1983.