1. Medirse (Yukarı) Câmii:
Yatağan’da, XVIII. yüzyılın sonlarında kurulan medrese ile ilgili rivâyetler, buraya bir câmi yapılmasını Teke Müsellimi (mütesellimi)ne bağlamaktadır.
Câmi inşaatını önce Yazırlı Ömer Ağa yüklenmiş ise de, Müderris H. Mustafa Efendi’nin tepkisi üzerine, bizzat Teke Mütesellimi yaptırmış, bazı vakıflarda bulunmuştur. Rivâyete göre cami 1225/1810 tarihinde yapılmış olup, bu tarihi, Teke mütesellimi’nin medreseye vakfettiği kitaplar üzerindeki 26. 6. 1809 tarihi de desteklemektedir.
Yatağan’daki mahalli rivâyetlere göre Medirse camii ile Yazır camii arasında yakın bir bağ vardır.
Medirse câmii ile ilgili olarak Vakıflar Genel Müdürlüğündeki defterlerde, 6 Ramazan 1236/7. 6. 1821 tarihli şu bilgiyi görüyoruz:
“Karaağaç-ı Gölhisâr kazâsına tabi’ Yatağan karyesinde vâki’ Teke Sancağı Mütesellimi ser-bevvabin-i Dergâh-ı Ali el-Hâc Mehmed Ağa nâm sâhib-i hayrın bina eylediği câmi-i şerîfin kürsisinde vâizi olmayub nasb ve tâyin olunmak lâzım…. olmağla ber-vech-i hasbi Şeyh Mustafa b. Hüseyin’e tevcih buyuruldu”.
Câmi, 1252/1876 tarihinde Şeyh Mehmed Said Efendi (Kocat Hoca) tarafından tamir edilmiştir. 1946 yılında, Uzerindeki toprak örtü kaldırılarak kiremitle örtüldü. 1957 yılında, renkli desenleri ve süsleri ihtiva eden sıvası kazınarak beyaz kireçle sıvandı.
2. Seyyid Osman Mescidi:
20 Şevval 1205/22. 6. 1791 tarihli bir kayda göre, “Karaağac-ı Gölhisar muzâfatından Yatağan nâm karyede Seyid Osman binası mescidin imamı olmayub (nasb ve tâyin olunmak lâzım olmağla)..mezbûrun oğlu Seyid Ömer’e tevcih” buyurulmuştur.
Yatağan-baba türbesi civarındaki mezar taşları arasında 1205 tarihinde vefat eden Karaca-oğlu Osman Efendi’ninki de vardır.
Anlaşılıyor ki, burada adı geçen Seyyid Osman, Hacı Karacaların atası olan Osman Efendi’dir. Nitekim oğlu Ömer’e aile geleneklerinde de yer verilir. Şu halde Seyyid Osman Mescidi, vaktiyle çay kenarında olan mescid olmalıdır. Bunun yanındaki medrese zaten Hacı Karaca medresesi diye anılmaktadır.
Kaynak: Tuncer Baykara, Yatağan Her Şeyi İle Tarihi Yaşatma Denemesi, Institute for the Study of Languagcs and Cultures of Asia and Africa Tokyo University of Foreign Studies, 1983.